Schuldgevoel

We maken allemaal fouten. Soms voelen we ons ontzettend schuldig over iets dat we gedaan of gezegd hebben. Een gevoel van schuld kan heel sterk zijn. Zo sterk dat we onszelf waardeloos vinden. We veroordelen onszelf en dat is heel pijnlijk.

Soms kunnen we in een neerwaartse spiraal terechtkomen waarin we lijden door onze schuldgevoelens. We willen het lijden stoppen door verdovende middelen zoals drugs, alcohol, seks te gebruiken waardoor we ons nog schuldiger gaan voelen en nog meer gaan gebruiken. Totdat we in een zware depressie belanden.

Om eruit te komen is het nuttig om te kijken naar wat “fout”, “schuld”,  “waardeloos”, “verdovende middelen” betekenen.

Fout

Wat is een fout begaan? Een fout kan verschillende aspecten hebben:

Het kan een dissonantie veroorzaken net als in muziek. Er is geen harmonie meer als er ineens een valse noot wordt gespeeld.

Het kan een inschattingsfout zijn. Bijvoorbeeld iemand meer vragen dan hij in werkelijkheid aankan. Bijvoorbeeld een te grote inspanning van een persoon of van een kind vragen waardoor er een gevoel van onzekerheid ontstaat bij die persoon of dat kind.

Een fout kan ook onze eigen toedoen zijn als we in onze “ik”-beeld vastzitten en geen rekening houden met onze omgeving. Als we onze eerste impuls volgen is de kans groot dat we fouten gaan maken. We kunnen teveel gaan drinken, teveel eten, vreemd gaan, stelen, liegen, ….

In het algemeen kunnen we zeggen dat een fout is iets dat onszelf en onze omgeving doet lijden.

Schuld

Een schuldgevoel is een gevoel dat ontstaat wanneer we ons beseffen dat we niet op de juiste manier hebben gehandeld. Dat wil zeggen dat we lijden hebben veroorzaakt. Het kan fysiek of mentaal lijden zijn. Het fout gedaan besef doet ons ook lijden. Op zich is een schuldgevoel niet “slecht” want door het bewust worden van wat we gedaan hebben kan de motivatie om dat niet te herhalen sterk worden.

Het schuldgevoel wordt een probleem als het te sterk wordt of dat we niet kunnen accepteren dat we fouten maken. We hebben een beeld van onszelf als een goed mens en geloven dat een goed mens geen fouten maakt. Ik moet aan een verhaal van Jezus denken. Jezus was in de nabijheid van iemand die gestenigd zou worden omdat hij of zij iets “fout” had gedaan. Hij vroeg aan de menigte: “wie nog nooit gezondigd heeft mag de eerste steen gooien”. In de aanwezigheid van iemand als Jezus kun je niet liegen. De mensen die klaar waren om iemand met stenen te vermoorden gingen één voor één weg.

We maken gewoon allemaal fouten om de simpele reden dat we van alles in ons hebben. We zijn noch goed, noch slecht. We kunnen door omstandigheden in de gelegenheid komen om fouten te maken. En we zullen fouten maken als we niet bewust zijn, als we onze impulsen volgen. Daarom wordt er in het boeddhisme gehamerd op stoppen, nietsdoen, ademhalen, de eerste reactie niet volgen. Als je dat toepast, heb je tijd om een waardevol moment van helderheid te creëren en jezelf de vraag te kunnen stellen: wat ben ik aan het doen? Wat zijn de consequenties van mijn handelen? Gaat het geluk of lijden veroorzaken? Heb ik wat ik op dit moment wil doen echt nodig? Die bewustwording door te stoppen is het moment om een fout te voorkomen, om lijden te voorkomen.

En als we toch iets hebben gedaan waardoor we ons schuldig voelen, hoeven we onszelf niet de grond in te boren. Als we onze trots opzij laten is een “sorry” vanuit je hart altijd welkom, zelf als je een boos iemand voor je hebt. Je hebt pijn veroorzaakt. Laat de pijn zich bij de ander uiten. Het zien van de pijn van de ander helpt om de fout niet te herhalen. Als je de pijn kan voelen zoals de ander het voelt, ga je het waarschijnlijk niet meer doen.

Waardeloos

Niemand is beter of slechter dan iemand anders. Zich waardeloos voelen komt weer door een concept, een “ik” concept. Het is zelfkastijding, het is jezelf naar beneden halen. Waarom jezelf zo te oordelen? Net alsof je alleen maar “slecht” bent! Dat kan niet. We zijn nooit volledig slecht en ook nooit volledig goed. We leven in het moment. En het moment maakt dat we zo of zo kunnen handelen. We kunnen alleen fouten maken in het moment als we niet helder zijn op dat moment.

Verdovende middelen

Als we verdovende middelen gaan gebruiken om onze lijden te onderdrukken is de kans veel groter dat we weer dezelfde fouten gaan maken. Want we kunnen niet helder zijn als we onder invloed zijn. We zijn dan alleen met onszelf bezig, met ons “ik” die verlost van het lijden wil worden. En nog meer lijden gaat veroorzaken.

Een vrij mens worden

Het proces van “impuls volgen, fout maken, lijden veroorzaken, schuldgevoel hebben, het lijden verdoven en fout herhalen” doorzien en begrijpen is de weg om eruit te komen.

Een vrij mens is iemand die ziet wat er werkelijk aan de hand is en zodoende impulsen en instincten niet gaat volgen. Het is een mens die zijn schuldgevoel heeft gebruikt om zijn wil om vrij te zijn te voeden. Wat nodig is is helderheid en geduld. Het zal even tijd kosten om oude patronen te herkennen en niet meer vast te grijpen.

We hebben allemaal de capaciteit om van moment tot moment als vrij mens in het leven te staan. Iedere keer opnieuw. Een vrij mens is een helder mens.